sexta-feira, 10 de julho de 2020

OS VENTOS AO SUL - Editora Mayamba


Livro a ser publicado brevemente


A saga de uma família que tem origem no Porto em 1813 e cujo protagonista ao enfrentar o Poder é  deportado  para Luanda a fim de cumprir uma pena de degredo de cinco anos.
Uma vez cumprida, viaja para Benguela onde é apoiado por um rico comerciante numa missão de contacto com os povos mais ao Sul, territórios em que nenhum homem branco houvera ainda chegado.
Na região dos povos Ambó é capturado no Kwamatu, tendo aí falecido e deixado vasta prole, o  que dá aso ao trama do romance  de forte pendor histórico e cultural.

A saga termina em 1917 com a morte do derradeiro descendente da família inicial, agora guerreiro do reino Ovakwamati a lutar  ao lado do  Rei Ovakwanyama Mandume Ndemufayo.

Excerto:

Ainda estava de cócoras, por trás de uma árvore, quando desabou sobre o acampamento um alvoroço de vozes, gritos e tiros, num claro salve-se quem puder. Puxou rapidamente as calças para cima e correu para trás de um morro de salalé entre duas árvores, tentando observar o que se passava, agachado. Viu gente vestida de panos curtos, muitas azagaias, punhais, porrinhos e algumas, poucas, armas. Três dos carregadores jaziam no solo, mortos certamente, notou que nenhum deles era Kandjimbu e o resto conseguira fugir. Os burros zurravam assutados, alguns aos pinotes sacudindo a carga que já fora parcialmente colocada sobre eles, alguma já trafegando de mão em mão entre gritos de alegria. Manteve-se estático, ninguém se preocupava em saber dele, pelo menos assim julgava, e sempre seria melhor regressar a Benguela sem nada, do que deixar ali a vida. No meio de toda aquela azáfama, lobrigou Hamutenya, já com alguns panos ao ombro e vários colares de missangas ao pescoço e enroladas nos pulsos. Alguém trouxe o que poderia ser considerado uma cadeira, mais um banco, e viu um homem sentar-se nele, certamente o chefe, o Soma. Aos poucos a ordem foi-se restabelecendo e viu Hamutenya ser chamado junto do homem sentado e receber instruções.
"Sô Tônio, pode vir", gritou várias vezes, em direcções diferentes.
Esperou por uma resposta, que não veio e repetiu o chamamento. António Labrego ficou sem saber o que fazer, onde estava não lhe oferecia garantia alguma, bastava seguirem a pista a partir da sua tenda, as marcas das botas prontamente seriam reconhecidas e talvez viesse a sofrer consequências mais gravosas. Mesmo assim, necessitando de tempo para pensar, não respondeu.
Viu o chefe sorrir e a beber alguma da aguardente roubada. Isso deu-lhe a determinação de se apresentar, preferia falar com ele sóbrio de que já embriagado. Notou que tresandava a fezes, não se limpara e sem se levantar para não se tornar alvo gritou, em umbundu, como sinal de esperança, desejando que esse povo não fosse odiado por eles.
1)  Hamutenya, ndi-si kulo". (Hamutenya, estou aqui)
Ouviu uma gritaria generalizada de contentamento e observou o chefe a sorrir, sinalando a Hamutenya para o ir buscar. Por fim levantou-se, tentou demonstrar porte digno mas não altivo, compôs a roupa e sentiu que a diarreia se evaporara. Deu uns passos à frente para se revelar e quando notou que fora visto estancou à espera. Hamutenya, trajado como os outros, vestia um pano amarrado à cinta e que se dobrava sobre si mesmo e sobre este, amarrada, uma pele de boi preto, com um outro pano mais pequeno a tapar-lhe as nádegas. Carregava uma longa azagaia, bem como a sua arma e um punhal á cinta. Aproximou-se a António Labrego, sorriu-lhe e indicou que o seguisse. Assim foi levado à autoridade sentada, que se manteve impressionada a olhar.
Aguardou, braços pendentes e tentando não revelar qualquer emoção.
(2) “Ke na sha oshipa... ke na sha oshipa…” (ele não tem pele), saiu da boca do Ohamba a exclamação atónita.
Recuaram assustados e o cimbanda foi chamado para explicar como é que um homem, caso fosse mesmo homem, não tinha pele.
“Ano yee omhepo yashituka ta yeende muunyuni wovanamwenyo?” (ele não tem pele, será um espítitpo a vaguear no mundo dos vivos?) insistiu o Ohamba a olhar para o cimbanda.
Atiraram-lhe um pau para verificar se o atravessava.
Quando satisfeitos que era um ser humano igual, o chefe agarrou em vário colares de missangas, observou a qualidade, bebeu mais um gole da aguardente e falou para Hamutenya, que traduziu.
“Ohamba Shikwete Ndesipakwa dizer branco trazer coisas boas. Branco aqui não chegar, sô Tônio querer quê, Ohamba preguntar?"
António Labrego sorriu e como sabia que bater palmas era sinal de respeito, assim o fez três vezes antes de falar, curvando-se ligeiramente.
"Diz ao grande chefe que vim para fazer comércio, trocar coisas, o que aqui trago por marfim, bois, cera e mel, como bens sabes, saíste de Benguela comigo. Se for do agrado dele, poderemos continuar estas trocas, uma mão lava a outra. Nada mais aqui me trás, como bem sabes, repito."
Hamutenya traduziu tudo, esperando António Manuel Labrego que ele fosse fiel no verter de suas palavras. Ouviu novamente o chefe a falar para Hamutenya, que se virou para ele.
"Ohamba Shakwete falar sô Tônio tratar bem gente dos carregador, eu contar, maji branco nunca vir aqui, primeira vez. Chefe dizer sô Tônio vir com chefe e viver no 1) ehumbu (aldeia, local onde vivem as famílias Ambó). Regressar no Benguela não pode, branco não pode voltar aqui."
"Diz no chefe que aceito e vou ficar a viver aqui.", achando ser essa a resposta mais prudente por agora.
Quando as suas palavras foram traduzidas, novamente se ouviram gritos de contentamento por parte de muitos.
Ficou sem saber o que fazer de seguida, certamente manter-se como estava e aguardar. Veio-lhe então à mente, talvez como compensação, que o seu Natal iria ser passado sozinho entre gente que disso nada sabia, se de facto o mantivessem vivo. Pediu que tudo o que tivesse na sua tenda, seus pertences, pudesse ser levado com ele ao que o chefe anuiu mandando-lhe executar a tarefa com Hamutenya e indicando um outro que se encarregaria de a colocar nos burros. Pensou na mula e decidiu de imediato que a iria oferecer ao chefe. Para ele pouco lhe serviria a partir de agora.



quarta-feira, 2 de outubro de 2019

UM CANTO AO MEU CONGO (Edição bilingue - Português /Kikongo


LANÇAMENTO NACIONAL NO DIA 01 DE NOVEMBRO DE 1919 EM LUANDA 
E NO DIA 08 DE JANEIRO, DIA NACIONAL DA CULTURA, EM MBANZA KONGO, CAPITAL DO ANTIGO REINO DO KONGO, EM CERIMÓNIA PROVINCIAL.



A SENHORA QUE FALAVA COM SANTO ANTÓNIO

Eu, Kimpa Vita a condenada, vou falar, meu coração abrir
Ouço as vozes no pátio, plenas de ódio, tanto as dos meus
Quanto a do estranho que chegou pelo mar e se consentir
Entrar no nosso Rio Maior. Soam a grasnar de corvos ateus

Grasnam no topo das árvores, um grasnar surdo incessante,
Ao desafiarem medos que não sofro, sei e sinto-me revestida
Da verdade de manto áureo e quando a noite desce possante
Sobre o Mundo, envolve-me a sua sombra baça e desabrida

Trevas que se movimentam no mal e no pecado, transfigurados
Na coroa e vestes do Cristo Rei que fingem recitar, sem revolta
Infelizes, sob estas vestes serviçais do comércio,  aprimorados,
Ao tráfico da venda de almas tranquilas que partem sem volta

Almas que falam em meus sonhos, de mares plenos de monstros
Ou ainda da pilhagem do ouro e prata inúteis, mas que lhes valha.
E de fendas onde naves que as carregam se perdem, sem choros
Tanto sangue mártir, sacrificados que à garganta se pôs a navalha

Serei morta por ascender e com Cristo falar, do fundo do coração
Vozes em repique, tal os sinos a badalar da torre cerca da igreja,
Ter medo delas porquê? Não posso temer, implorar a confissão
De um pecado que é deles. Que fazer , pois que então assim seja.

Meu, é o espírito da mbemba que escapa livre pela pequena fenda
Deste mísera prisão. Meu é o uivar do desespero que não esfuma
Desespero do povo que os reis atraiçoam, subjugados, sem emenda
Não nos burlemos, oiçam, Mbemba kuzungana, tululu kiandi mfuma!     



  MPELO WAKANGALA  KONDO KWAZOLA

 

 

  

Ah Kongo dya mvu ya mvu, mu wutukanga ovana batunda .

Muna ngangu a meso, vana vakwilu dya nzadya, o Diogo Cão wamona ye wa visa.

Enzitusu aku yi kuwinta muna nzadya maza makondwa ensuka ye ma lulendo.

Muna kanga muna ngeye yakuna yalala, mbosi ka tomboka yowonga.

 

 

Ah, kongo ngeye wamona engutuka ya m’pelo ona  wayikitula kimpumbulu.

Muna lutumu lwa Nimi a Nkanga wa vweza on’toto wanzolwa.

Mpasi kalomba kuna kwa papa enzengelo a kibundu kya ntangwa yayina.

Kya tulwa kwa nzenza za tuka kwa mbu, zina za toma kutengola emenga.

Luzeye, Nsaku Ne vunda, m’pelo atunda, wayenda muna caravela,
 kuna Brasil bonso Mvuala ya ludi/ kyeleka ya n’kongo.

Ndwakilu yakala ya mpasi muna nata ensangu za vimpi.
Kwa ndyona wa nuvang’ e mim’pelo mya mputuki o muzunga,
 ana bakondwa o ma vimpi.

Ntangu zankaka kondwa kwa makani, kondwa kwa kyememe
kya sisa ensi aku ya mbote, ya nkuni, mavungu ye fuka,
yo kembesa akulu aku. Wa yenda mu sadila papa ye n’tinu
mya Mputu muna kazu kyaku kya sia emfoko muna kinkita

 

 kya wana wantu bafwani kyaku; kebena mpe zi ntudi ko.

O kalunga watumbuka yo vananga wonga, wazala ye yisimbi              

ye yinzambi-nzambi. Wanata muna nsi za nda ye za nkwamusu,

ikuna akongo bafwididinge/ bafwilanga ye nkuba, zembekwa,

babangikwanga mu ntyakilu za mpila mu mpila. Bavatumunga

nsi zawantu an’kaka momo, mpe bafwididinge  yo bangikwa.

 

 

 

Tuka Brasil wanatuka te ku Europa ye wakomwa

mu boloko kwa Pilato (mapilatu) Wa bangikwa kansi

watatamana kaka mu n’kanda Nzambi  ye kuluzu dya mpuluzu.

Kwa yoya ko.

Nzila va mwelo anzo kaka yisukilanga. Kondwa kwa mvutu za mbi.

Mvula tatu wanatwa kuna Roma, wafwa lufwa lwa mpasi.

 

Osinga kala ye  luzolo lwa vutuka kuna nsi a kivwila,

nsi a nsambu yina wa wutukila. Kansi ensukulu ke ndozi ko,

e kyememe vo kya kitinu.

Mbemba kazungana, vundilu kyandi mfuma,

ditekele moneka muna kadilu kyaku.

Kondwa kwa teka zaya, watambudila enzyetelo.

 

Wabakama kwa mabamba ngolo ma Holândio, ye ba yiya

e min’kayilu wa nata kwa papa, wa bangikwa  kwa m’fundisi

mya Espanha, dyasadidila muna ngindu ye wasikalala mu lwaka,

kondwa  kwa teka fila n’samu. Ntumwa ya Nimi a Nkanga

muna tumamena mana kasikidisa.

 

Kemavangama ko, Nzambi wamona  e mpasi zaku,

yandi wazola kubokela  kuna kena. Kana yi lusadisu

lwa papa e mwuki myandi keba lenda kuvuluza ko.

Diasadila kaka muna zitiswa yo zyama muna luzitu.

Wau yin’samunu a lusansu lwaku, yo nzimbwa a nzyetelo

aku kuna Roma 

                          

 Wa tomboka kuzulu ye lusakumunu lwa Paulo V,

landila nene wasalu kyaku. Wakitulwa máma kya matadi

ma ntalu ma ndombe, bonso ngeye,  kya telamesua muna nzo

a sambu ibokelelwanga e nkumbu ya Santa Maria Maior.

mu fwani kya nene wa n’tinu’ aku. Wunu ntumwa a nene a nzitusu,

wabaka e nkumbu ya luzitu, m’pelo a n’zolwa akongo.

@ Fragata de Morais e Editora das Letras